ĆIRILICA "PROPADA" NA NAŠE OČI: Savet za srpski jezik osnovan, a radost pomućena

Šta je od jezičkih aktivnosti političara na korist, a šta na štetu srpskoga jezika

Ilustracija Tošo Borković

Malo ko danas ne zna da su Skupština Republike Srbije i Skupština Republike Srpske na Dan srpskog jedinstva (15. septembra 2021) usvojile Zakon o upotrebi srpskog jezika u javnom životu i zaštiti i očuvanju ćiriličkog pisma, i da je on stupio na snagu 15. marta 2022. godine.

Šest dana po usvajanju ovog zakona "dobrodošlicom" smo ga pozdravili baš na ovoj stranici Kulturnog dodatka "Večernjih novosti", navodeći da "ovaj Zakon treba shvatiti i prihvatiti kao prvi korak u zaštiti srpskog jezika i ćirilice" i da on "predstavlja kraj ubeđivanja s političarima da moraju da uvide koliko je značajna odbrana srpskog jezika i ćirilice kao osnovnih srpskih identitetskih kriterijuma".

Danas možemo reći da su te poruke, makar i sa zakašnjenjem, stigle do Vlade Srbije, koja je bezmalo na godišnjicu stupanja na snagu ovoga zakona (16. marta 2023), usvojila Odluku o obrazovanju Saveta za srpski jezik, predviđenog datim zakonom. Savet broji devet članova, od kojih je pet lingvista izabranih na predlog Odbora za standardizaciju srpskog jezika (trojica redovnih profesora: Sreto Tanasić, Miloš Kovačević i Aleksandar Milanović, i dvoje viših naučnih saradnika: Marina Spasojević i Vladan Jovanović), dok su četvorica kulturni poslenici, uglavnom književnici, izabrani na predlog Vlade (Vladimir Pištalo, Selimir Radulović, dr Zoran Avramović i Miodrag Kajtez). Zakonom propisani zadatak Saveta za jezik jeste "da prati i analizira stanje u oblasti upotrebe srpskog jezika u javnom životu i sprovođenja mera radi zaštite i očuvanja ćiriličkog pisma kao matičnog pisma", kao i "da daje preporuke, predloge i stručna mišljenja radi unapređenja stanja u oblasti upotrebe srpskog jezika u javnom životu".

BRIGA Aleksandar Milovanović, Mihailo Šćepanović, Miloš Kovačević, Sreto Tanasić/ Foto M. Anđela

Iako je Zakon stupio na snagu pre godinu dana, u praksi i nije bilo njegove primene. Kao da se čekalo da se formira Savet za jezik, pa da on inicira i potpunu primenu Zakona. Niko nije očekivao da će u vreme formiranja Saveta biti političkih aktivnosti koje će još više pogoršati ionako vrlo teško stanje srpskog jezika. A upravo se to dogodilo.

Gotovo istovremeno sa formiranjem Saveta za srpski jezik Vlada Republike Srbije, odnosno njeno Ministarstvo za ljudska i manjinska prava i društveni dijalog, organizuje - u saradnji sa Agencijom Ujedinjenih nacija za rodnu ravnopravnost i osnaživanje žena u Srbiji (UN Women) i Evropske unije - 27. marta 2023. godine svojevrsni stručni okrugli sto, nazvan Društveni dijalog, na temu "Kako do rodno osetljivog jezika?". Okrugli sto ima dve sekcije. Za prvu sesiju predviđena su "Uvodna obraćanja", čiji su učesnici šestoro političara: troje ministara - prosvete (Branko Ružić), kulture (Maja Gojković), i za ljudska i manjinska prava (Tomislav Žigmanov), potom predsednik Narodne skupštine RS (dr Vladimir Orlić), pa koordinator Ženske parlamentarne mreže Skupštine AP Vojvodine (Stojanka Lekić), i dvoje stranaca: Fransoaz Žakob, stalni koordinator Kancelarije UN u Srbiji, i Emanuel Žiofre, ambasador Delegacije EU u Srbiji.

Druga sekcija nazvana je "Struka ima reč", i planirano je sedam izlagača, s tim da nije sigurno da li će biti predstavnika SANU i Rektorata Univerziteta u Beogradu, dok su ostali izlagači nestručnjaci za srpski jezik sa Univerziteta odbrane, sa Fakulteta političkih nauka, sa Univerziteta Singidunum, i sa Radio-televizije Srbije. Tu je kao dvostruki izuzetak dr Svenka Savić, profesor emeritus sa Filozofskog fakulteta u Novom Sadu. Osim Svenke Savić, čiji je stav o rodno osetljivom jeziku suprotan gotovo unisonom stavu Katedru za srpski jezik u Novom Sadu, za ovaj "Društveni dijalog" organizatori nisu pozvali nijednog srbistu, niti predstavnika ijedne katedre za srpski jezik, a njih je šest u Srbiji (u Beogradu, Novom Sadu, Nišu, Kragujevcu, Kosovskoj Mitrovici i Novom Pazaru), nema u programu ni onog jednog srbiste iz SANU, nije pozvan niko iz Odbora za standardizaciju srpskog jezika, niti iz Instituta za srpski jezik, niti iz Matice srpske, niti iz Društva za srpski jezik i književnost, niti iz Interkatedarske srbističke konferencije, niti iz ZUOV-a. I normalno, nema nijednog od članova, ni lingvista ni književnika, koje je Vlada izabrala u Savet za srpski jezik.

Onda se postavlja više nego logično pitanje šta znači naziv sekcije "Struka ima reč", jer je očito da nije u pitanju srbistička struka, jer su zaobiđene sve srbističke institucije. A zašto je to tako, nije mnogo teško zaključiti. Srpski političari, posebno oni vladajući, više nego dobro znaju da svi srbisti, držeći se egzaktnih lingvističkih kriterijuma, bez obzira na to koga su pola, smatraju da je primena rodno senzitivnog jezika pogubna za srpski jezik, da ona ruši temelje njegove gramatičke, normativne i stilističke strukture.

Tako se ove dve vremenski gotovo podudarne aktivnosti Vlade Republike Srbije - obrazovanje Saveta za srpski jezik i održavanje skupa o rodno osetljivom jeziku - u svojevrsnoj suprotnosti, kao da jedna drugu isključuju. Jer u članu 7 Zakona o upotrebi srpskog jezika u javnom životu i zaštiti i očuvanju ćiriličkog pisma, gde se nabrajaju mere koje ulaze u "sistem zaštite i očuvanja srpskog jezika i ćiriličkog pisma" kao jedna od mera, data pod tačkom 6, navodi se i "zaštita srpskog jezika od uticaja ideoloških i političkih pokreta na njegovu standardizaciju". Teško da može postojati bolji primer "uticaja ideoloških i političkih pokreta" na standardizaciju srpskoga jezika - od nasilnog nametanja zakona o rodnoj ravnopravnosti koji bi da razori ne samo njegove kriterijume standardizacije nego i njegovu gramatičko-leksičku strukturu.

Zato će među prvim zadacima Saveta za srpski jezik morati biti odbrana srpskog jezika od pogubnih posledica primene Zakona o rodnoj ravnopravnosti, u delu koji se tiče "rodno osetljivog jezika". Ni u jednom društvu, valjda srpsko neće u tome biti izuzetak, politika nije negirala da su dva i dva četiri, čemu je ekvivalentno: zakon o rodnoj ravnopravnosti jeste zakon protiv srpskog jezika i srpske kulture uopšte. Nadajmo se da će Savet za srpski jezik uspeti argumentima ubediti bar srpske političare šta je od njihovih jezičkih aktivnosti na korist, a šta na štetu srpskoga jezika. I da shvate i prihvate da to srbistika kao nauka o srpskom jeziku zna i mora znati bolje od politike.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije