ČIZMOM GAZILI VENSOV PLAN I GARANCIJE UN: Atakom 1995. Hrvatska povredila međunarodno pravo

HRVATSKA vojno-policijska operacija "Oluja" iz avgusta 1995. godine, osim što je imala jasan genocidni karakter, predstavlja dotad najveće kršenje međunarodnog prava na prostoru bivše Jugoslavije.

Foto: Z. Jovanović

Prvi projektili ispaljeni 4. avgusta na okolinu Knina, odnosno ofanziva koja je usledila, izbrisali su ne samo Republiku Srpsku Krajinu, 250.000 Srba koji su krenuli putem izbeglištva, nego i rezolucije Ujedinjenih nacija kojima su po Vensovom planu na rizičnim područjima Hrvatske uvedene posebne zaštićene zone - UNPA područja.

Ovaj status, za čije obezbeđenje i nadzor su bile zadužene međunarodne snage sa mandatom UN, obuhvatale su 22 odsto Hrvatske, uključujući i krajeve istorijski naseljene srpskim stanovništvom. Po slovu Vensovog plana, potpisanih sporazuma, kao i odlukama UN, definisane zone trebalo je da budu demilitarizovane, a civilnom stanovništvu sledovao je najviši stepen zaštite. Garant ovih mera bile su UN, preko više hiljada raspoređenih plavih šlemova, zaduženih za čuvanje mira i bezbednosti na terenu.

Suština Vensovog koncepta bila je da se na prostorima visokog rizika obezbedi kontrola, kako bi se zaštitilo stanovništvo, a šansa za direktan kontakt zaraćenih snaga smanji na minumum. Sve to, međutim, Hrvate nije obavezivalo, niti je iko iz vojnog i državnog rukovodstva odgovarao za prekršaje. Štaviše, Hrvatska je godinama nekažnjeno demolirala dogovore i sporazume čiji su garanti bile velike sile i međunarodne organizacije.

Vensov koncept predviđao je četiri UNPA zone - sektore Sever, Jug, Istok i Zapad. Područje Severne Dalmacije i Like organizovano je sektorom Jug, Banija i Kordun bili su sektor Sever, Zapadna Slavonija pripala je sektoru Zapad, a Istočna Slavonija sektoru Istok. Ovaj režim osmišljen je u predlogu Vensovog plana, objavljenom 1991. godine.

Foto: "Novosti"

- Zaštićena područja su ona sa srpskom većinom ili značajnim manjinskim udelom srpskog stanovništva, a u kojima su napetosti među zajednicama dovodile do oružanih sukoba - navedeno je Vensovom planu, koji je kroz klimava balkanska vrata uveo snage UNPROFOR-a. Ove jedinice pod plavom zastavom trebalo je da nadziru razoružavanje i zaštitu stanovništva, koja se nije odnosila samo na četiri sektora, već i na određeni teritorijalni pojas uz UNPA - takozvane ružičaste zone. Područja pod zaštitom UN obuhvatala su 12.500 kvadratnih kilometara, a na ovom području 1991. godine živelo je više od 530.000 Srba.

Politički akteri SRJ i Srpske Krajine, sa današnje distance, ističu da nije bilo ni realno očekivati da se Hrvatska pridržava dogovorenog. Štaviše, pravi cilj planova i dogovora bio je organizacija međufaza, do konačne integracije hrvatske teritorije.

Vojnim operacijama u Miljevcima 1992, Maslenici i Medačkom džepu godinu dana kasnije silom oružja zauzeti su delovi zaštićenih zona, a akcijama "Bljesak" i "Oluja" 1995. godine u potpunosti su osvojeni sektori Sever, Jug i Zapad. Jedini sektor koji je izbegao ovakav epilog bio je istočni, koji je Erdutskim sporazumom, a pod Prelaznom upravom UN, mirno reintegrisan. 

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije